Noten leren lezen voor piano & keyboard, de ultieme gids!

Geschreven door pianodocent Ruben Weverling 

Wil je graag noten leren lezen, zodat je meer mogelijkheden hebt op piano & keyboard? 

Wij bieden op onze website bij alle piano liedjes verschillende soorten bijlagen aan: bladmuziek voor mensen die noten kunnen lezen en nootnamen/letters voor mensen die dat (nog) niet kunnen. 

Daarnaast willen wij mensen die graag het notenschrift willen leren, helpen met deze complete uitleg noten leren lezen voor piano & keyboard. Helemaal gratis en voor niets, in de hoop dat je door onze gids noten leert lezen en nóg meer plezier kunt hebben van ons liedjesaanbod.

Laten we snel beginnen!

De notenbalk

Bladmuziek lees je eigenlijk precies zoals je een westers boek leest: van links naar rechts en van boven naar beneden. De noten staan alleen niet zoals in een boek netjes op dezelfde regel uitgelijnd. Ze zijn op verschillende hoogtes geplaatst op een zogenaamde notenbalk.

Dit is zo’n notenbalk, bestaand uit vijf horizontale strepen onder elkaar:

Notenbalken vormen de regels van bladmuziek. De noten die erop geplaatst worden lees je dus van links naar rechts en wanneer je aan het eind van de notenbalk bent gekomen, ga je door naar de volgende notenbalk eronder.

Maar pas wel op… dat zijn niet de vijf streepjes die je daar direct onder ziet liggen. In normale bladmuziek voor piano & keyboard staan twee notenbalken onder elkaar die bij elkaar horen.

Eentje voor de rechterhand en eentje voor de linkerhand.

Ieder setje van twee notenbalken vormt een regel van de muziek. Om te voorkomen dat je, je vergist zijn de twee notenbalken die bij elkaar horen aan elkaar verbonden met een verticale streep.

Let nog niet op de andere symbolen die je in de notenbalk ziet staan.

Alles wat je moet weten om noten te leren lezen voor piano of keyboard, zal in deze uitleg vanzelf voorbij komen. En als je iets ziet wat nog niet direct benoemd wordt, is daar een reden voor.

Het doel is om je écht stap-voor-stap wegwijs te maken in het piano notenschrift en je vooral niet te verwarren met zaken die later pas aan bod gaan komen.

Er zijn dus twee notenbalken, voor iedere hand één.

Om aan te geven welke van de twee notenbalken laat zien welke noten je met de rechterhand speelt en welke je met de linkerhand speelt, worden zogenaamde sleutels gebruikt.

Dit zijn de symbolen die aan het begin van iedere notenbalk staan.

De bovenste van iedere set van twee notenbalken toont de noten van de rechterhand. Deze notenbalk wordt aangeduid met de zogenaamde G sleutel. Dat is die mooi gekrulde sleutel. 

Hij wordt ook wel eens de sol sleutel genoemd (trebble cleff in het Engels).

Waarom G of sol?

Daar kom ik iets verderop op terug als we de noten op de notenbalk gaan oefenen.

De onderste van iedere set van twee notenbalken toont de noten van de linkerhand. Deze notenbalk wordt aangeduid met een symbool dat lijkt op een omgekeerde C met een dubbele punt erachter.

Of een oortje met twee piercings erin.

Dit heet de F sleutel. En die wordt ook wel eens de fa sleutel genoemd (bass cleff in het Engels).

Samenvattend: in bladmuziek vind je een set van twee notenbalken; de bovenste voor je rechterhand (met de G sleutel) en de onderste voor je linkerhand (met de F sleutel).

De rechterhand

Notenschrift is eigenlijk heel logisch; hogere noten op de piano staan ook hoger op de notenbalk en lagere tonen dus lager. De notenbalk van de rechterhand staat boven die van de linkerhand, wederom omdat die noten zich hoger op de piano bevinden. 

Maar, ik zeg er gelijk wel bij dat de noten voor de linkerhand en de rechterhand niet op dezelfde plek op de balken staan. We gaan beginnen met alleen de noten voor de rechterhand en gaan daar flink mee oefenen totdat je ze kunt dromen. Daarna pakken we ook de linkerhand erbij.

Er is wel een leuke manier om toch al met twee handen te kunnen gaan spelen, ook al kun je alleen nog van de rechterhand de noten lezen: zogenaamde lead sheets. 

Eerst ga ik je uitleggen hoe je piano noten kunt lezen voor je rechterhand.

In het centrum, het middelpunt van de G sleutel loopt een lijn van de notenbalk. Dit is de tweede lijn vanaf de onderkant gezien. De noot die daarop staat is altijd de noot G.

Ik denk dat je nu gelijk snapt waar de G sleutel zijn naam aan dankt.

Noten worden op de notenbalk geschreven als lege of ingekleurde bolletjes aan stokjes en soms ook nog met een vlaggetje eraan. Dat klinkt lekker feestelijk, maar het betekent natuurlijk ook iets.

Verderop leg ik je precies uit wat de betekenis is van deze noten. Het uiterlijk geeft namelijk aan hoe lang een noot duurt.

Vanaf de C geteld is de G de 5e noot. C, D, E, F, G.

In de zangtoonladder DO-RE-MI-FA-SOL is de 5e toon de SOL. Daarom heet deze G sleutel dus ook wel de sol sleutel. De noot G ligt dus altijd precies op het lijntje dat door de G sleutel heen loopt.

Maar er zijn natuurlijk meerdere G’s op je piano of keyboard, dus welke noot G is dit?

Het is altijd de G meteen rechts van de centrale C op jouw piano. Voor ik je alle noten laat zien, laat ik je dus ook nog even zien hoe de centrale C er dan uit ziet.

De centrale C ligt eigenlijk net iets onder de vijf lijntjes van de notenbalk.

Er is altijd een horizontaal streepje doorheen getrokken zodat je ziet dat daar (als de notenbalk 6 lijntjes zou hebben) de streep precies doorheen zou gaan. Dat geeft wat extra houvast.

Deze zelfde notatie wordt ook gebruikt voor andere noten die een stukje buiten de 5 streepjes van de notenbalk vallen.

De overige noten worden op en tussen de lijntjes van de notenbalk genoteerd. En ze lopen steeds verder omhoog naarmate de tonen op de piano ook hoger worden.

In het begin zie je dat de stokjes van de noten naar boven wijzen en als je wat hoger komt, gaan de stokjes naar beneden wijzen. Om te zorgen dat de totale breedte van de notenbalk beperkt blijft.

Als je hoger of lager moet spelen dan dat, dan worden er speciale tekens gebruikt om dat aan te geven. Deze tekens komen allemaal aan bod in deze complete uitleg "noten leren lezen voor piano".

Zoals eerder gezegd beperken we ons in het begin puur tot de notenbalk waar de noten van je rechterhand op staan. Later pakken we daar ook de notenbalk van de linkerhand bij.

Om noten te leren lezen, moet je de plek van de noten op de notenbalk gaan herkennen. Eigenlijk net zoals je ook letters van onze taal moet herkennen voordat je een tekst kunt lezen.

Dit gaan we oefenen aan de hand van een aantal leuke herkenbare melodietjes.

Oefeningen

Het is belangrijk om te oefen om de noten snel te leren herkennen.

Daarom volgen nu drie melodieën van échte liedjes. Ik verklap niet welke liedjes het zijn, want dat mag je zelf tijdens het oefenen gaan uitvinden.

Er staan ook piano akkoorden boven de noten van de rechterhand. Die zou je er al bij kunnen spelen als je tijdens het oefenen van de rechterhand ook graag iets met je linkerhand wilt spelen.

Dit soort sheets waarbij je de notenbalk van de rechterhand ziet en de akkoorden voor de linkerhand, noem je lead sheets – en ze zijn voor veel populaire liedjes verkrijgbaar.

Maar… het bestaan van deze lead sheets is geen excuus om alleen de rechterhand te leren lezen!

Daarom gaan we verderop in deze noten leren lezen gids ook de linkerhand erbij pakken. Noten lezen moet je echt voor beide handen leren en dat is precies wat het in het begin moeilijk maakt.

Oefening 1

Oefening 2

Oefening 3

Noten leren lezen apps

Wanneer je bijvoorbeeld een nieuwe taal leert of je wilt je autotheorie halen, ga je vaak met een boekje zitten en jezelf overhoren. Om te kijken of je de woordjes of verkeersborden kent.

Dat moet je eigenlijk ook voor noten doen.

Maar het is natuurlijk leuk als je dat ook onderweg kunt doen (in de bus of in de trein) of gewoon thuis als je tussendoor wat tijd hebt.

Er zijn voor zowel Apple als Android telefoons en tablets heel veel gratis apps verkrijgbaar om jezelf te overhoren. Ik wil je adviseren om een app te gebruiken die geluid kan detecteren. Bladmuziek is niet iets wat je moet leren los van een piano. 

Het is de taal van de muziek die leer je het best in de context van je muziekinstrument.

Zoals gezegd zijn er heel veel apps, dus ik licht er even eentje uit.

De ‘Sight Reading Trainer’ app geeft je de keuze welke hand je wilt oefenen. Vervolgens kies je een niveau (dat bepaalt de snelheid van de noten die voorbijkomen) en dan zet je je telefoon op de piano. De microfoon van je telefoon wordt nu gebruikt om de noten die je aanslaat te beluisteren en dan geeft de mobiele app aan of je het goed of fout had. 

Dit is een hele praktische manier om supersnel de noten onder de knie te krijgen zonder dat het écht als huiswerk voelt. Je kunt jezelf ook overhoren met een app die geen geluidsdetectie heeft, wanneer je even niet in de buurt bent van je piano of van je keyboard. 

TIP: maak het jezelf niet al te gemakkelijk en voer het tempo steeds verder op.

Om je in de goede richting te sturen hebben we een paar linkjes naar de apps onder deze les geplaatst. Alle apps waar we naar verwijzen zijn helemaal gratis te downloaden.

De linkerhand

De notenbalk waarop de noten van de linkerhand staan, is altijd de onderste van ieder setje van twee notenbalken. Zoals je inmiddels weet wordt de F sleutel (ook wel fa sleutel genoemd) getoond aan het begin van deze notenbalk.

Zoals de G sleutel van de rechterhand zijn naam dankt aan de nootlijn die precies door het centrum van de sleutel gaat, zo geldt dat ook voor de F sleutel.

Er gaat ook een lijn precies tussen de twee puntjes van deze sleutel door, tussen de "oorpiercings".

 Op deze lijn staat voor de linkerhand de noot F. Vandaar dus de naam F sleutel.

De noten worden net als bij de rechterhand op en tussen de lijntjes van de notenbalk genoteerd.

Ze lopen steeds verder omlaag op de notenbalk naarmate de tonen ook lager worden.

Een veelgemaakte beginnersfout is het tellen van de lijntjes waarop de noten liggen, waarbij de linkerhand en de rechterhand door elkaar gehaald worden.

Ik zal een voorbeeld geven:

De noot G van de rechterhand ligt op het tweede lijntje van onder af gezien. Maar dat geldt alleen voor de rechterhand. Als je in de notenbalk van de linkerhand het tweede lijntje van onder neemt, ligt daar de noot B op. Dit gaat vaak mis, dus let er goed op.

De noten van beide handen zul je eerst los van elkaar moeten oefenen, bijvoorbeeld met de eerder genoemde apps. Maar ook met de vele oefenstukjes die in deze uitleg voorbij gaan komen.

Je zult bij alle oefeningen vanaf nu beide notenbalken zien. In de eerste paar oefeningen hebben we de linkerhand nog bewust weg gelaten. Vanaf nu wordt het belangrijk dat je beide handen gaat oefenen en de noten van beide handen gaat leren.

Dat wil dus niet zeggen dat je iedere oefening gelijk met beide handen tegelijk hoeft te starten.

Begin met losse handen en voeg ze pas samen als de oefening je met één hand goed lukt.

We gaan de volgende paar lessen nog even de theorie in van maatsoorten, nootwaarden, rusten en noten binnen een maat. Daarna gaan we véél oefenen met twee handen.

Maatsoorten

Uit de maat klappen, uit de maat dansen. Het kan grappig zijn maar ook heel irritant als je muziek wilt maken met anderen. In deze les gaan we het hebben over maten, waarbij er verschillende maatsoorten voorbij zullen komen.

In bladmuziek wordt een maat aangeduid door de verticale strepen die de notenbalken (om de zoveel noten) verbinden. De afstand tussen twee verticale strepen noem je een maat.

Een maatsoort geeft grofweg twee dingen aan:

In het volgende hoofdstuk staan we stil bij hele noten, halve noten, kwartnoten, en achtste noten.

Wanneer je kijkt naar bladmuziek zul je altijd aan het begin van de eerste regel de maatsoort zien staan; aangegeven met twee cijfers. Bijvoorbeeld 4/4 zoals hierboven, dat is een vierkwartsmaat.

Samen met de aanduiding 3/4 (de driekwartsmaat) zijn dit de meest voorkomende maatsoorten in westerse muziek.

Verder heb je ook nog de maatsoort 6/8, maar die kom je al veel minder vaak tegen.

De nog vreemdere maatsoorten nog minder.

Probeer als je naar muziek luistert maar eens mee te tellen en vast te stellen of er 3 of 4 tellen in de maat zitten. Dat is namelijk een van de dingen die in de maatsoort bepaald worden. Verder staat er in de maatsoort dus hoe lang een hele noot duurt.

Maar voordat we daarmee aan de slag gaan moet je begrijpen hoe het uiterlijk van de noot in de piano bladmuziek bepaalt hoe lang hij duurt. Daar gaat het volgende hoofdstuk over!

Nootwaardes

Als je iemand vraagt om een muzieknoot voor je te tekenen, kun je een aantal varianten terugkrijgen. Vaak is het iets dat lijkt op een klein bolletje, meestal aan een stokje en soms ook nog met een of meerdere vlaggetjes eraan.

Al deze uiterlijkheden geven informatie over de lengte van die noot binnen de maat waar hij in staat.

In het vorige hoofdstuk vertelde ik je al dat een maatsoort, zoals bijvoorbeeld de vierkwartsmaat onder andere aangeeft hoe lang de hele noot is binnen de maat.

In het geval van een vierkwartsmaat zitten er vier kwartnoten in één maat. 

Twee kwarten is een half en vier kwarten is een heel.

Dat zijn simpele breuken die we allemaal wel kennen van het aansnijden en eerlijk verdelen van een taart of pizza. Op de piano wordt de lengte van noten, en hoe vaak ze dus in elkaar passen aangegeven door het uiterlijk.

Dit noem je in piano-termen de nootwaarde van een noot.

Hier komen ze!

Wanneer er meerdere achtste noten na elkaar gespeeld moeten worden, dan worden de vlaggetjes met elkaar verbonden.

Je kunt de noten nog verder opdelen naar 16e, 32e en zelfs naar 64e noten.

Dit kun je bijna niet meer zo snel tellen, maar ze bestaan...

Aan het uiterlijk van een noot kun je dus precies zien hoe lang hij duurt. Maar in een maat zit (afhankelijk van de maatsoort) maar een vast aantal tellen. Dat wordt dus passen en meten…

Noten in de maat

We gaan de noten van verschillende lengtes uit het vorige hoofdstuk plaatsen in een maat waar steeds een vast aantal tellen in passen.

In het geval van een vierkwartsmaat passen er vier kwartnoten in een maat. Bij een driekwartsmaat passen er drie kwartnoten in de maat. Bij een 6/8 maat passen er zes achtste noten in een maat.

Alle tellen die in een maat zitten moeten gevuld worden door noten van verschillende lengtes of rusten. Over rusten gaan we het in het volgende hoofdstuk hebben, want ook daarvan bestaat een hele, halve, kwart en 8e.

De zwarte streepjes die je bijvoorbeeld ziet in deze notenbalk zijn hele rusten, die vier tellen duren.

Laten we een vierkwartsmaat nemen. Daar passen dus vier kwartnoten in. Maar er passen ook twee halve noten in, of één hele noot. Of acht 8e noten. Zelfs nog kleiner, 16 16e, 32 32e.

De hele noot
Een hele noot duurt vier tellen. Wanneer er dus zo’n noot in een maat staat moet hij vier tellen aangehouden worden en past er dus geen andere noot meer bij in diezelfde maat.

De halve noot
Een halve noot duurt twee tellen. Er passen er dus twee binnen een maat van vier tellen.

De kwart noot
Een kwartnoot duurt één tel. Er passen er dus vier binnen een maat van vier tellen.

De achtste noot
Een achtste noot duurt een halve tel. Daarvan passen er dus acht binnen een maat van vier tellen. Omdat we bijna niet meer zo snel kunnen tellen, zeggen we dan vaak 1é-2é-3é-4é. Waarbij de cijfers en de –é’tjes dan allemaal halve tellen zijn.

We gaan hier later in deze gids mee oefenen door op verschillende tellen in de maat noten aan te slaan. Maar…voordat we dat gaan doen, moet je eerst weten wat er staat in bladmuziek als je even niet moet spelen. Even van de piano af moet blijven…

Dat je gewoon even rust moet nemen 😉

Daarover hebben we het uitgebreid in het volgende ‘rustige’ hoofdstuk.

Rusten

In eerdere hoofdstukken heb je geleerd hoe noten van verschillende nootwaardes eruit zien en hoe ze in een maat passen om precies het aantal tellen van de maat op te vullen.

Dit is theoretisch écht volledig sluitend.

Binnen een vierkwartsmaat passen 4 kwartnoten en dan is de maat letterlijk vol. Maar dat is wel saaie muziek. Muziek is een taal. En net als in onze taal groeperen we letters in woorden, woorden in zinnen en nemen we af en toe ook pauze voordat we weer verder spreken.

Binnen de maten van de piano bladmuziek wordt dus ook wel eens rust ingelast.

Net zoals het uiterlijk van de noten aangeeft hoe lang ze duren geldt dit ook voor de rusttekens die in bladmuziek gebruikt worden. Je hebt hele rusten, halve, kwart, achtste enzovoort...

Het totaal van de noten en rusten in een maat moet nog steeds optellen tot het aantal tellen in de maat. Maar ze worden door elkaar heen gebruikt, in de maten van beide notenbalken.

Soms speelt je rechterhand en rust je linkerhand. Soms precies omgekeerd.

En soms spelen ze tegelijk of rusten ze beide.

Nu je alle noten en rusten kent, wordt het tijd om ermee te gaan oefenen.

Dat gaan we in het volgende hoofdstuk doen aan de hand van een aantal leuke melodieën. 

Onthoud dus; alle tellen in een maat zijn altijd gevuld zodat je in je hoofd kunt blijven doortellen. Zijn ze niet gevuld met noten dan zul je altijd rusten zien staan die de ruimte opvullen.

Ritme oefenen

In dit hoofdstuk komen een aantal oefeningen voorbij om ritme, nootwaardes en rusten te trainen. 

Ze beginnen eenvoudig en bouwen op naar steeds lastiger ritmes. Dit is een heel belangrijk onderdeel, niet alleen van noten leren lezen maar van piano spelen in het algemeen. Je hebt mensen die veel gevoel hebben voor ritme en ook mensen die daar juist heel weinig van hebben.

Gelukkig is bladmuziek heel precies beschrijvend over het ritme.

Bijt je dus vast in deze oefeningen en ontcijfer de noten totdat je ze kunt spelen. Door consequent te oefenen ga je de muzieknoten steeds sneller herkennen en ga je ze onthouden.

In deze oefeningen kom je halve noten tegen waar ook een punt achter staat. Deze punt telt de helft van de nootwaarde van de halve noot erbij op. Daardoor duurt deze noot geen twee tellen (zoals een normale halve noot), maar drie tellen.

Zet ‘m op met oefenen!

Oefening 1

Oefening 2

Oefening 3

Oefening 4

Oefening 5

Oefening 6

Oefening 7

Tempo

In de vorige les heb je geleerd dat noten (en rusten) allemaal een relatieve lengte hebben ten opzichte van elkaar. Maar dit kan alsnog op een heel snel tempo zijn of juist heel langzaam.

Hoe weet je dan hoe snel je een stuk bladmuziek zou moeten spelen?

Daarvoor zijn verschillende notaties die je tegen kunt komen op piano bladmuziek: de popnotatie, de klassieke notatie en de BPM.

Ik zeg er wel bij; je zult ook regelmatig bladmuziek tegenkomen waar geen tempo notatie op staat.

 Dan zul je dus eerst het liedje moeten beluisteren om te bepalen hoe snel of langzaam het is.

Popnotatie

Allereerst popnotatie. Hierbij wordt in woorden uitgedrukt op welk tempo het liedje gespeeld zou moeten worden. Voorbeelden zijn woorden als “langzaam” en “uptempo”.

Voor de meeste pianisten zijn deze termen natuurlijk nog steeds open ter eigen interpretatie.

Hoe langzaam is langzaam? Hoe uptempo is uptempo? Niet extreem bruikbaar dus. Maar het geeft in ieder geval een idee als je het liedje niet kent of het een snel liedje is of juist een ballad.

Klassieke notatie

Voor klassieke muziek werkt de tempo notatie vaak ook in woorden, net als bij popmuziek maar dan zul je andere termen tegenkomen. Voorbeelden zijn allegro (wat vrolijk / opgewekt betekent), adante (wat letterlijk ‘rustig gaand’ betekent) of moderato (wat gematigd snel betekent).

Evenals bij de popnotatie zijn deze tempi behoorlijk vrij te interpreteren door de pianist.

BPM notatie

Als laatste kom je ook wel eens tegen dat de BPM vermeld staat.

Deze afkorting staat voor ‘beats per minute’, bijvoorbeeld een aantal van 80BPM of 110BPM.

Dit aantal BPM kun je dan vervolgens instellen op een metronoom. Een klein apparaatje dat piepjes laat horen op iedere kwartnoot van dit tempo. Je kunt een metronoom gebruiken om op een constant tempo te leren spelen. Maar dat gepiep kan ook erg afleiden en je zult het ook lang niet op alle bladmuziek de BPM zien staan.

Als het niet op de bladmuziek staat, maar je wilt toch graag zeker weten wat het tempo is van het originele liedje – heb je nog een andere mogelijkheid om zelf de BPM te achterhalen.

Ga bijvoorbeeld eens naar Google en tik de artiest en titel van het liedje in gevolgd door de afkorting BPM. Vaak zijn er muzieksites waar deze vraag al eerder gesteld en beantwoordt is.

Een handige site die ik soms bekijk als ik de BPM wil weten is songbpm.com

Oefeningen

In het liedje Imagine van John Lennon komen twee tekens voor die we je graag in de context van een liedje willen uitleggen. Dan is het vaak toch wat beter te begrijpen dan puur de theorie.

John Lennon - Imagine

Herstellingstekens

Een mol of kruis teken staat altijd maar 1x per maat in de bladmuziek.

Ofwel aan het begin van de notenbalk als ‘voorteken’ (voortekens behandelen we verder in een later hoofdstuk). Ofwel als er een kruis of een mol bij een noot staat, dan geldt dit #of deze mol voor alle zelfde noten in die maat.

Een herstellingsteken heft dit kruis of mol teken juist op.

Aan het einde van de vierde maat zie je twee B’s. De eerste B wordt verlaagd door het mol teken en om te voorkomen dat je dus twee verlaagde B’s speelt staat er voor de tweede B een zogenaamd herstellingsteken. De eerste B wordt dus een B flat (bes) en de tweede B blijft gewoon een B.

Oververbonden noten

Bij de noot C van de linkerhand zie je een boog staan.

Dat betekent dat je de nootwaarde van de tweede C optelt bij de eerste. Het zijn in dit geval twee hele noten die ieder los vier tellen zouden duren. Wanneer je ze bij elkaar optelt dus acht tellen. 

Je slaat de C dus 1x aan en houdt hem vervolgens acht tellen vast.

Dit noem je oververbonden noten.

Adele - Someone Like You

Katy Perry - Dark Horse

Pink Floyd - Wish You Were Here

Voortekens

Het is je misschien al opgevallen dat we tot nu toe in de bijna alleen witte toetsen hebben gebruikt.

Je hebt dus nog weinig# of mol tekens (sharps of flats) gezien op de notenbalk. Tot nu…

Piano bladmuziek is heel efficiënt in het gebruik van de kruis en mol tekens. Ze worden niet bij iedere noot erbij geschreven, maar alleen aan het begin van de notenbalk.

Dit noem je dan voortekens.

En die maken het geheel een stuk leesbaarder, maar zijn voor beginnende notenlezers lastig.

Het idee is dat de noten die verhoogd of verlaagd worden aan het begin van de notenbalk worden getoond. Daar zie je dan een mol of een kruisteken op de hoogte van de noot waar het bij hoort.

In dit voorbeeld zijn drie mollen (flat symbolen) aan het begin van de notenbalk geplaatst.

Deze tekens staan op de hoogte van de noot e, b en a en geven aan dat de alle e’s, b’s en a’s verlaagd worden naar de es (e flat), bes (b flat) en as (a flat).

In de meeste toonsoorten komen zowel witte als zwarte toetsen voor. Per toonsoort verschilt welke dat zijn. Deze informatie aan het begin van de notenbalk vertelt je dus in welke toonsoort een nummer is geschreven en welke toetsen verlaagd of verhoogd worden.

De kwintencirkel

Er bestaat een handig overzicht voor de piano waarbij je alle combinaties van voortekens ziet die je tegen kunt komen vooraan de notenbalk. Daarbij staat dan in welke toonsoort het stuk is geschreven. Deze cirkel noem je de kwintencirkel.

Je hoeft de cirkel niet helemaal te snappen maar het zal je vast opvallen dat er als je de cirkel rond gaat telkens een extra mol of kruis teken bij komt.

Je kunt dus heel eenvoudig zien welke van de toonsoorten veel of juist weinig zwarte toetsen bevatten. Dit is een theoretisch onderdeel dat je in de praktijk moet oefenen.

Wanneer je bladmuziek voor je krijgt, kijk je meteen naar het begin van de notenbalk om te zien welke noten in dit liedje verhoogd of verlaagd moeten worden. In onze Pianoflix lessen, benoemt onze pianodocent Ruben ook vaak even hoeveel kruizen of mollen er in het liedje voorkomen.

Dat probeer je te onthouden tijdens het spelen.

Hier volgen een aantal herkenbare liedjes, om te oefenen enkijken of dit je ook zelfstandig lukt!

Gotye - Somebody That I Used To Know

In het liedje ‘Somebody That I Used To Know’ zit het voorteken van F# (fis). Maar het staat hoog op de balk genoteerd terwijl je de F in dit stukje alleen maar een octaaf lager tegenkomt...

Het voorteken geldt voor alle F’s, dus let op.

Rihanna - Story Of My Life

Coldplay - Trouble

Vingerzetting

Vingerzetting op de piano is een vaak onderschat onderdeel. Als iets motorisch niet lukt, dan ligt dat in 90% van de gevallen aan de vingerzetting. Niet alle bladmuziek benoemt de vingerzetting specifiek, maar wij gaan dat in de voorbeelden wel doen zodat je het kunt oefenen.

Elke vinger heeft een nummer van 1 tot 5. Beide duimen hebben nummer 1, de wijsvingers nummer 2, de middelvingers 3, ringvingers 4 en pinken 5. Als je deze nummertjes klein ziet staan bij de noten geven ze de vingerzetting aan die ervoor zorgt dat je niet mis grijpt.

Pedaalgebruik

Als je op een akoestische piano speelt heb je meestal een drietal pedalen.

Als je op een keyboard speelt heb je er meestal maar één. En soms zelfs geen, maar dan kun je deze er nog wel los bij kopen.

In dit hoofdstuk ga ik het hebben over het zogenaamde sustain-pedaal (het galmpedaal).

Het sustain-pedaal

Eerst even kort iets over de werking van je sustain-pedaal. Het Engelse woord ‘sustain’ betekent ‘volhouden’ en dat is dan ook precies wat er met een toon gebeurt die je aanslaat terwijl je het pedaal ingedrukt hebt. Die toon klinkt langer door, ook als je in de tussentijd je hand alweer hebt opgetild van de toetsen. Dit pedaal gebruik je dus om tonen mooi in elkaar te laten overvloeien.

Binnen in je piano, wat een snaarinstrument is, liggen tientallen snaren. Verbonden aan iedere toets op je piano zit een hamertje. Wanneer je een toets indrukt, slaat het hamertje naar beneden op de snaar. De snaar gaat trillen en dat zorgt voor het geluid dat klinkt in de klankkast van je piano.

Bij alle digitale piano’s en keyboards is dit effect ge-sampled en wordt het digitaal nagebootst.

Als je zonder een pedaal een snaar aanslaat, zal deze snel nadat je je vinger hebt opgetild weer gedempt worden door een demper die binnen in de piano op de snaren drukt.

Maar wanneer je het sustain pedaal indrukt, wordt deze demper opgetild en kan de snaar dus langer blijven doortrillen en langer geluid blijven produceren.

Dat is hoe het werkt.

Maar dat betekent dus dat wanneer je het pedaal blijft indrukken de demper opgeheven blijft en alle snaren die je aanslaat door elkaar gaan klinken. Dat is niet wat je wilt.

Je moet dus leren om het pedaal gedoseerd te gebruiken, want het kan ook too much zijn.

Pedaalgebruik in bladmuziek

Het pedaal gebruiken, hoe doe je dat? En staat het aangegeven in de bladmuziek?

Door het pedaal in te drukken wanneer je de toon aanslaat die je wilt laten doorklinken. Het pedaal vast te houden, maar ook weer op te laten komen op het moment dat je weer een nieuwe toon wilt gaan aanslaan. Wanneer je deze nieuwe toon of dit nieuwe akkoord aanslaat dan druk je hem weer in. Je houdt een pedaal dus nooit heel lang achtereen ingedrukt, maar speelt er mee tijdens je pianospel op een manier die jij mooi vindt klinken.

Meestal is bladmuziek niet expliciet over het gebruik van het pedaal, en is het dus volledig aan jou hoe je het pedaal gebruikt.

Als het wel genoteerd staat in de bladmuziek zie je de afkorting ‘Ped’ staan op de momenten dat je het pedaal moet indrukken. Vervolgens zie je verderop een klein sneeuwkristalletje staan op de momenten dat je het pedaal weer op moet laten komen.

In de volgende oefeningen gaan we liedjes spelen die zich goed lenen voor het oefenen van pedaalgebruik. We hebben het er in die bladmuziek dus expliciet ingezet – maar experimenteer zelf ook met de eerdere liedjes uit deze gids om te zien of je het pedaal daar mooi kunt inzetten.

The Beatles - Let It Be

Marco & Jada Borsato - Samen Voor Altijd

Dynamische tekens

In het liedje ‘Hold Back The River’ laten we zien hoe dynamische tekens in de bladmuziek worden geplaatst. Je ziet aan het begin van het liedje een P staan, die staat voor ‘piano’. Je moet dan zachtspelen, want ‘piano’ betekent zacht in het Italiaans.

Vervolgens zie je een uiteenlopende punt. Dit is het teken dat in bladmuziek ‘crescendo’ aangeeft. Dat betekent dat je het volumevan je spel geleidelijk moet opvoeren.

Als laatste zie je ook een toelopende punt. Dit is het ‘diminuendo’ teken dat aangeeft dat je het volume geleidelijk moet verzachten.

Er zijn veel meer dynamische tekens die je tegen kunt komen in piano bladmuziek. Deze tekens behandelen we echter niet allemaal. Ze geven altijd aan hoe hard of zacht een stuk muziek gespeeld zou moeten worden. De dynamiek van een liedje dus.

James Bay - Hold Back The River

Staccato

Je kunt ook nog kleine puntjes tegenkomen die, afhankelijk van de plaatsing op de notenbalk, boven of onder de noot komen te staan. Dit zijn zogenaamde staccato punten.

Staccato betekent kort, los van elkaar.

In het nummer ‘Viva La Vida’ staan ze bij elke noot omdat we de strijkers uit het origineel zo goed mogelijk willen nadoen.

Voorslagen

Aan het begin van iedere regel in het liedje ‘Not The Only one’ zie je een kleiner nootje staan.

Deze noot noem je een voorslag en ook al staat hij voor de basnoot van de linkerhand, speel je hem toch tegelijk met deze basnoot. Als je dit lastig vindt, kun je er ook voorkiezen om de voorslag te negeren en niet te spelen.

Sam Smith - Not The Only One

Afsluitend nog een tweetal mooie oefeningen om het noten lezen op de piano te oefenen.

Eric Clapton - Tears In Heaven

Joan Osborne - What If God Was One Of US

Slotwoord

Gefeliciteerd, het is je gelukt de hele uitleg "noten leren voor piano en keyboard" te voltooien! 

Of ben je stiekem alvast naar het einde van de uitleg gescrolled?

In ieder geval; je bent nooit écht helemaal klaar met leren. Wij hopen dat je de uitleg leerzaam vond en dat wij je door onze moderne aanpak (én liedjeskeuze) hebben kunnen motiveren om serieus te gaan oefenen. Want die oefening is vereist voor succes.

Je kunt je herkenning van de noten het best gaan oefenen door de bladmuziek te zoeken van de pianoliedjes die jij graag wilt spelen (lees ook ons artikel over gratis bladmuziek downloaden).

Daardoor blijf je gemotiveerd en hoor je in je hoofd het liedje al spelen terwijl je nog bezig bent om de noten te ontcijferen. Muziek moet je maken en niet té lang alleen maar bestuderen.

Daar willen we je dan ook heel veel plezier bij wensen!